Edipo Re is een Italiaanse dramafilm van Pier Paolo Pasolini, gebaseerd op Oedipus Tyrannos van de Griekse schrijver Sophocles. In de film spelen Franco Citti de rol van Oedipus, Silvana Mangano die van Jocasta (de koningin van Thebe), en Luciano Bartoli speelt Laius (de koning van Thebe). Pasolini verbindt het beroemde Oedipuscomplex met zijn eigen leven, waarin hij een sterke band met zijn moeder had.
In Edipo Re begint Oedipus zonder kennis van zijn lot, maar ontdekt hij langzaam de waarheid over zijn identiteit: hij is de moordenaar van zijn vader Laius en de echtgenoot van zijn moeder Jocasta. Dit proces ontvouwt zich via een onbewuste terugkeer naar zijn verleden, waarbij de dood van Jocasta hem nieuwe inzichten brengt. Uit haar dode lichaam haalt hij de middelen om zichzelf te verblinden, wat symbool staat voor het moment waarop hij de waarheid onder ogen ziet.
Wat me vooral opviel in de film was de intieme relatie tussen Oedipus en Jocasta, die in de oorspronkelijke tragedie niet zo sterk naar voren komt. Hier lijken ze echt van elkaar te houden, ze raken elkaar graag aan en hebben zelfs seks, wat ongemakkelijk voelt voor de kijker, wetende dat ze moeder en zoon zijn. In de tragedie van Sophocles komt die verbondenheid minder duidelijk naar voren en wordt de relatie afstandelijker gepresenteerd.
Edipo Re voelt over het algemeen erg menselijk aan, vooral door het verfijnde en realistische acteerwerk. Wat ik bedoel met 'menselijk' is dat, hoewel het plot van de tragedie zelf absurd en onrealistisch is, de emoties die de personages doormaken op een zeer authentieke manier worden neergezet. Er is geen dramatische overacting; in plaats daarvan zie je de personages op een intieme en kwetsbare manier omgaan met hun lot.
Het geluid van de fluit speelt een belangrijke rol in de film. Dit heilige instrument, dat Oedipus van de blinde profeet Tiresias kreeg, symboliseert zijn verbondenheid met het lot. Het scherpe geluid begeleidt Oedipus op zijn reis.
Een cruciaal moment in de film is de scène bij de driesprong, waar Oedipus een groep gemaskerde mannen tegenkomt. In zijn angst doodt hij hen, waaronder zijn vader, zonder dat hij het weet. Ik ben evenwel wat sceptisch over deze scène; de vechtscène voelt wat chaotisch en onrealistisch aan. Wanneer iedereen dood is, neemt Oedipus een van de maskers en zet het op. Ironisch genoeg is zijn identiteit nu zowel letterlijk (het masker verbergt zijn gezicht) als figuurlijk (hij weet nog niet wie hij werkelijk is) verborgen.
Halverwege de film komt de pest in Thebe op, waar het originele stuk van Sophocles start. Ik waardeer het dat Pasolini zoveel aandacht schenkt aan de voorgeschiedenis, omdat dit de ontwikkeling van Oedipus' karakter verdiept en ons meer sympathie voor hem doet voelen. Deze sympathie zorgt ervoor dat we medelijden (“eleos”) met hem krijgen, wat volgens Aristoteles een essentieel element in tragedie is. Pasolini toont hiermee zijn respect en waardering voor Sophocles’ meesterwerk.
Oedipus’ karakter ondergaat een grote verandering doorheen de film: hij begint als een onschuldige man, verandert in een machtsbeluste heerser en verliest uiteindelijk alles.
Opmerkingen